در جهان امروز نتایج آزمون ها و کالیبراسیون هاي که در آزمایشگاه هاي مختلف انجام می شود نقش بسیار حائز اهمیتی در روابط تجاري در سطوح ملی و بین المللی ایفاد می نمایند. به منظور حصول اطمینان از اعتبار نتایج تولید شده در آزمایشگاه ها ابزاري به اسم تایید صلاحیت آزمایشگاه ها به وجود آمد. سازمان جهانی استاندارد سازي با همکاري کمیته بین المللی الکتروتکنیکال براي اولین بار در سال 1999 اقدام به انتشار استاندارد بین المللی 17025 IEC/ISO با عنوان “الزامات عمومی براي احراز صلاحیت آزمایشگاه هاي آزمون و کالیبراسیون” نمود. مفاهیمی از قبل “تضمین کیفیت نتایج” و “مقایسات بین آزمایشگاهی” به عنوان بخشی از الزامات استاندارد 17025 IEC/ISO بکارگیري فنون آماري را به منظور نشان دادن کیفیت اندازه گیري ها در آزمایشگاه توصیه نموده است.
امروزه مقایسات بین آزمایشگاهی (Interlaboratory Comparisons) طبق استانداردهای جهانی، یکی از بخش های مهم در برنامه های کنترل کیفیت در آزمایشگاه های آزمون و کالیبراسیون است. مقایسات بین آزمایشگاهی با سازماندهی، اجرا و ارزشیابی آزمون های انجام شده بر روی نمونه آزمون های یکسان یا مشابه، توسط دو یا چند آزمایشگاه بر طبق شرایط از پیش تعیین شده، کیفیت نتایج آزمایشگاهی به دست آمده را بررسی می نماید.
مشاهده شده است که نتایج ارائه شده توسط آزمایشگاه های آزمون و یا کالیبراسیون بر روی یک نمونه یکسان، متفاوت بوده است. جهت بررسی این مورد که آیا این نتایج به دست آمده با وجود شرایط آزمایشگاهی متفاوت، با نتایج واقعی همخوانی دارد یا نه، ضرورت استفاده از مقایسات بین آزمایشگاهی را نشان می دهد.
مقایسات بین آزمایشگاهی این شانس را در اختیار آزمایشگاه ها قرار می دهد نه تنها نتایج آزمایشگاهی خود را اعتباربخشی نمایند، بلکه سیستم آزمایشگاهی خود را پایش نمایند و خطاهای سیستماتیک را شناسایی و در رفع آن ها اقدام نمایند که جلب اعتماد مشتریان و ماندگاری آن ها در بازار کار می شود.
از طرفی با استفاده از مقایسات بین آزمایشگاهی دقت و صحت روش آزمون و همچنین تکرارپذیر بودن داده ها و روش آزمون مورد بررسی قرار می گیرد و با استفاده از مقایسات بین آزمایشگاهی می توانیم روش های جدید آزمون را با روش های تایید شده مقایسه نمود و اعتباربخشی کرد.
آزمون مهارت (مقایسات بین آزمایشگاهی) چیست
آزمون مهارت معادل عبارت Proficiency Testing یا به اختصار PT بوده و از مهمترین ابزارهای کنترل خطا و نظارت بر کیفیت نتایج آزمایشگاه است. مطابق استاندارد ISO 17025 شرکت در مقایسات بین آزمایشگاهی با هدف صحه گذاری نتایج آزمون ها، الزامی می باشد.
آزمون مهارت یا PT به طور خلاصه شامل مراحل ذیل می شود:
1) تولید نمونه آزمون با کیفیتی فراتر از استاندارد توسط مجری برگزاری آزمون
2) انجام تست های همگنی و پایداری جهت اطمینان از یکسان بودن نمونه ها مطابق با ISO 17034 توسط مجری
3) ارسال نمونه ها برای شرکت کنندگان
4) آزمون نمونه ها توسط شرکت کنندگان مطابق دستورالعمل های ارسالی از سوی مجری
5) ارسال نتایج توسط شرکت کنندگان
6) تحلیل نتایج شرکت کنندگان با بکارگیری نرم افزارهای پیشرفته مطابق با استانداردهای بین المللی و ارایه گزارش جامع عملکرد آزمایشگاه. این گزارش شامل اطلاعات دقیقی از عملکرد و میزان دقت و صحت نتایج آزمایشگاه است.
7) ارایه گواهینامه شرکت موفق در آزمون مهارت در صورت تایید بودن نتایج
مهم ترین اهداف یک آزمایشگاه از شرکت در آزمون مهارت عبارتند از:
1- مقایسه عملکرد خود با آزمایشگاه های فعال در یک زمینه از آزمون
2- اطلاع آزمایشگاه از جزئیات عملکرد خود در هر آزمون
3- تامین الزام استاندارد ISO 17025 بند5-9 مبنی بر صحه گذاری روش های آزمون
4- ردیابی و پایش عملکرد آزمایشگاه در طول زمان و اطلاع از تغییرات جزئی تجهیزات
5- یافتن خطای سیستماتیک آزمایشات (Bias) و خطای تصادفی و بهبود مستمر
6- پایش میزان دقت اپراتورها و کارشناسان و کشف نقاط ضعف و انجام آموزش های مورد نیاز
7- مقایسه روش ها و تجهیزات مختلف آزمون های مشابه یک آزمایشگاه با هم
8- مقایسه میزان دقت و خطای آزمون های مختلف یک آزمایشگاه با هم و تسلط مدیریت بر عملکرد بخش های مختلف آزمایشگاه
9- محاسبه میزان عدم قطعیت هر آزمون
10- ایجاد اطمینان خاطر حاکمیت، مراجع و مشتریان نسبت به کیفیت و عملکرد آزمایشگاه
با توجه به اهمیت شرکت در آزمون های مهارت آزمایی اداره آزمایشگاه کنترل غذا و دارو در سال 1401 در آزمون های مهارت آزمایی که توسط مرکز فنون آزمایشگاهی خاورمیانه برگزار شد ثبت نام کرد. این آزمون ها شامل آزمایشات شیر پاستوریزه (درصد چربی، درصد ماده خشک شیر، pH، اسیدیته کل)، شیرخشک ( مس، آهن، اسیدیته، درصد رطوبت)، پنیر( درصد نمک، درصد رطوبت، pH، درصد چربی، درصد خاکستر)، میکروبیولوژی فرآورده های لبنی (شمارش کلی میکروارگانیسم ها در شیر، شمارش کلی فرم به روش جامع در شیر، شمارش کلی فرم به روش بیشترین تعداد احتمالی، جستجوی استافیلوکوکوس اورئوس کوآگولاز مثبت، جستجوی اشرشیاکلی در شیر) بود. نمونه های مورد نظر در شرایط خاص برای آزمایشگاه ارسال شد. کارشناسان سخت کوش آزمایشگاه پس از دریافت آنها، در بازه زمانی مشخص شده آزمون های لازم را با دقت بر روی نمونه ها انجام دادند. نتایج بعد از بررسی و محاسبات لازم در فرم های مشخص ثبت و به مرکز برگزار کننده آزمون ارسال شد. پس از تجزیه و تحلیل آماری نتایج ارسالی، گزارشات تجمیعی همراه با گواهینامه های شرکت در آزمون و سرتیفیکیت قبولی در هر آزمون به این معاونت ارسال شد. اداره آزمایشگاه کنترل غذا و دارو دانشگاه توانست حد نصاب نمره لازم را در آزمون های مورد نظر کسب کند.
